Yetişkinlikte sahip olunan alışkanlıkların kökleri çocukluktaki yetiştirilme şekillerine, edinilen becerilere ve ebeveyn tutumlarına dayanır. İnsanlar birçok alışkanlık ve beceri gibi para kullanma ve paraya dair risk, tasarruf, yatırım gibi kavramları da erken çocukluk çağlarında öğrenirler. Çocuklarda parayı doğru kullanma becerilerinin nasıl oluşturulabileceğini Para Koçu Pelin Narin Tekinsoy açıkladı.
Para kullanma alışkanlıkları çoğunlukla aileler aracılığıyla nesilden nesile aktarılır. Kimi insanlar çok para sahibi olsa da onu doğru kullanmayı bilmez, kimileri mevki sahibi olma konusunda ne yapacağını bilemez, kimileri ne yaparsa yapsın para biriktiremez. Bir çocuğun hayatında 0-3 yaşında ebeveynlerinden gördüğü yaklaşımların ve psiko-sosyal kimliğini oluşturmaya başladığı 3-6 yaş aralığında edindiği ya da edinemediği para kullanım alışkanlıklarının yaşam kalitesini etkileyebilecek kadar önemli olduğunu söyleyen Para Koçu Pelin Narin Tekinsoy ebeveynlere çocuklarını yetiştirirken şu önerilerde bulundu:
Çocuklarda para bilinci oluşturmak için
Çocukta para bilinci ailesiyle arasında olan alma verme dengesiyle gelişmeye başlar. Bu noktada çocuğun anne sevgisini ne kadar ve nasıl aldığıyla beraber beslenmesindeki doyumun da nasıl ve ne kadar olduğu paraya olan bakış açısını, para kullanma alışkanlıklarını doğrudan etkiler. Günlük hayatta bazı insanlar örneğin hesabı ödemeye bir türlü yanaşmaz, bazıları ise çok bonkördür. Bu davranışlar zaman zaman dışarıdan garip görünen ve para kullanıncaya kadar da kendini pek göstermeyecek bir bilinç seviyesi davranışlarıdır. Ebeveynler veya bakım verenler çocuklarının ihtiyaçlarına zamanında ve yeterli ölçüde cevap verebilmeli. Sevgilerini koşulsuz olarak sunabilmeliler.
Çocukları sıfatlandırmak yerine anlamak için gözlemleyin
Aileler bazen çocuğun davranışlarını gözlemleyerek gelecekteki hali için “bu çocuk cimri olacak” ya da “ihtiyatlı olacak”, “çok bonkör bizimkisi” gibi cümleler de kurabiliyor. Bu cümleleri ebeveyn olarak kurmak başlangıçta pek bir sevimli gelebilir, aman dikkat! Çünkü kurulan bu cümleler, çocuğunuzla ilgili para kullanma alışkanlığına dair ipuçları vermeye başlamış olabilir. Tanımlanan her ifade kesinlikle bu şekilde gerçekleşecektir diyemeyiz. Hepimiz bireyselleşirken kişiliğimizde kırılma ve değişim noktaları yaşadık. Burada önemli olan, ebeveyn olarak bir çocuğun para bilincini oluştururken onu sıfatlandırmak yerine iyi bir gözlemci olarak yanlış şekillenmesini beklemeden ona yardımcı olmanızdır.
Paranın kontrol edilebilir olduğu öğretilmeli
Alışveriş yaparken, ödeme araçlarını sizin kontrolünüzde kullanmasını sağlamak önemlidir. Para nedir? Kredi kartı nedir? Neden şifreler var? Para üstü ne zaman olur? Bahşiş kavramı nedir? Para ne zaman kullanılır? Ne zaman biriktirilir? Bu örnekler gibi birçok para kullanım davranışını ve kavramını ona öğreterek çocuğunuzda para bilincini erken çağda oluşturmaya başlayabilirsiniz.
Paranın nasıl kullanılacağı çocuğa uygulamalı olarak gösterilmeli
5 yaşından neredeyse 10 yaşına kadar, özellikle parasal hareketler içeren davranış veya diyaloglarında çocuğun yanında olarak para araçlarının nasıl kullanabileceği desteklenmelidir. Gerçek bir alışveriş ortamında para verip üzerini beklemesi, nakit veya kredi kartı kullanımlarını takip etmesi, kendi ihtiyaçlarını belirlemesi ve kıyas yaparak seçim yapması teşvik edilmelidir.
Harçlık verme konusunda bunlara dikkat
Harçlık vermek, çocuğun özgüveni ve sorumluluklarını arttırırken sınırlarını da oluşturmasına yardımcı olacaktır. Ebeveynler harçlığı ceza ya da ödül aracı olarak kullanmamalıdır. Çocuğun yaşıyla orantılı olarak harçlığını her yıl artırmalı, alışveriş esnasında kendi parasını kullanmaya özendirirken harcamalarını da planlaması öğretilmelidir.
Çocuğa ergenliğe yavaş yavaş adım attığı dönemlerde okul harçlığı veya haftalık harçlık miktarının aile bütçesi de göz önünde bulundurularak verilmesi; haftalık, aylık ve yıllık kişisel bütçe planlaması yapmasını destekler. Harçlık verilen çocuklar, verilmeyenlere göre malların çeşitliliği ve fiyatları hakkında daha gelişmiş bilgiye sahip olurlar.
Çocukta tasarruf bilinci oluşturmak için
Yeryüzündeki sonsuz kaynak kavramına karşın kendiyle çelişen sınırlı bütçe kavramıyla büyürüz. Sınır tanımaz çocuksu hayaller ise limitsizdir. Bununla beraber bazı ebeveynler çocuklarına sınır koymayı bilemezler. Onlara ket vurarak çocuklarının sınırlandırılmış hissettirmelerini istemezler ve para konusunu açmaktan uzak dururlar. Açılmayan konu beraberinde para bilincinin gelişimini engellediği gibi; sınırlandırma, kendiyle çelişen sınırlı bütçe tanımı ve tasarruf etme kavramlarının da birbirine karışmasına sebep olur. Tasarruf genel olarak, harçlıkla öğrenilecek bir alışkanlıktır. Bununla birlikte verilen harçlığın limiti, mal ve hizmetlerin fiyatlarının ne kadar olduğunu düşünmesini ve seçenekleri arasından kıyas yapmasını öğretir. Böylece çocuk istek ve ihtiyacı ayırt etmeye başlarken önceliklerini de belirleme alışkanlığı kazanır. Kendi bütçe kavramı içinde kullanmak üzere onlara verilen harçlık, paranın kullanımını, harcama limitlerini, para anlayışını gerçek ve somut hale getirir.
Çocuk para kullanımında hata yapacaksa şimdi yapsın
Çocuklara yaş aldıkça ek para kazanma olanakları sağlayarak uygun değerler öğretilmeye başlanmalıdır. Çocuğa gerektiğinde borç vermek ve sonrasında bu borcu yapılandırmak da ona gelecekte yardımcı olacak davranışlardandır. Böylece harçlıklarından ufak ufak da olsa düzenli olarak tasarruf ederken borç kavramına karşı nasıl davranması gerektiğini öğrenmeye başlarlar. Ayrıca, çocuklar kendi paralarını kullanarak satın aldıkları ürünlerle daha çok değerlendirme yapma kabiliyetlerini de geliştirirler. Şimdiden küçük hatalar yapmalarına da izin vermek, ilerde daha büyük hatalar yapmalarını engelleyecektir.
Ebeveyn çocuğa ne zaman ve nasıl destek olması gerektiğini bilmeli
Para, kişinin onu olumlu yönde kendisine hizmet edecek şekilde kullandığı sürece, doğru kullanımın benimsendiğini söyleyebiliriz. Ancak insan yavrusu merak eden bir varlıktır. Canı yanıncaya kadar deneyebilir. Hatta canı yansa da denemeye devam eden bir potansiyeli de vardır ve kısmen de böyle öğrenir. Bu süreçte çocuğun yanında olan ebeveynin, davranışı önemlidir. İlk adım sürçlerinde, ayağa kalkması için onu nasıl destekliyorum? Müdahale etmeden kendi kendine bir yol bulmasını gözlemliyor muyum? Ya da ne zaman destek müdahalesinde bulunacağı kritik anları yakalıyor muyum? İşte tüm bu süreçler çok basit, hayatın içinden davranışlar gibi gözükse de çocuk yarın yetişkin olduğunda ne zaman ve nasıl karar vereceğini etkileyecektir. Hatta bir işe atılırken ki olabilecek riski görme ve riski karşılama sürecini yönetmesi de buna dahildir. Tüm bu davranışlar neticesinde gün sonunda hep bir para hareketi içindeyiz ve nihayetinde bir sonucu olacaktır.